Крыяўдых

Макар Пашкевіч

Крыяўдых

Кастусь зусім не чакаў, што калі-небудзь у жыцці атрымае падобнае запрашэнне. Здзіўляла, што сярод усіх навуковых супрацоўнікаў універсітэта - больш дасведчаных і больш уплывовых - выбралі менавіта яго. А калі яшчэ ўлічыць, што мужчына дасылаў заяўку, не спадзеючыся на станоўчы вынік, тое, што здарылася, можна цалкам назваць неверагодным цудам. Але факт ёсць факт: ён знаходзіцца ў адным з цэнтраў сусветнай навукі – Цюрыху.

Мужчына нясмела пераступаў з нагі на нагу, утрымліваючы левай падпахай барсетку, паколькі пальцы былі заняты невялікай праграмкай на англійскай мове. Буклет больш нагадваў рэкламу цыркавога шоу або тэатральнага фантастычнага прадстаўлення, а не анонс сур'ёзнай навуковай падзеі. І праблема нават не ў афармленні (з ім якраз усё ў поўным парадку), а ў інфармацыі, якую даносіла чытачам праграмка."...выхад з крыясну..." - галоўныя словы, на якія варта звяртаць увагу, і менавіта ў іх і ўся загвоздка. Будучы ў лагеры праціўнікаў крыёнікі, навукоўцам, які адмаўляе магчымасць вываду чалавечага арганізма з глыбокай замаразкі, Кастусь шчыра здзівіўся, што па падобнай тэме сабралася цэлая канферэнцыя з удзельнікамі з усяго свету. Дзясяткі фізікаў, біёлагаў, хімікаў, лекараў з сусветным імем мільгалі перад вачыма мужчыны.

Народ прыбываў і прыбываў. З'яўляліся журналісты, навукоўцы калібрам паменш, проста зацікаўленыя людзі. Меншая частка з іх пройдзе на само ўрачыстае ўяўленне, астатнія або застануцца за шырокімі дубовымі, бліскучымі дзвярыма, і будуць забаўляцца праглядам выстаўленых экспанатаў навуковага прагрэсу, або адправіцца дадому, каб убачыць гістарычна важную падзею ў прамым эфіры. У нейкі момант мужчына занепакоіўся, што застанецца разам з апошнімі, аднак убачыў у натоўпе калегу, які спрабаваў, як і Кастусь, зразумець, што ўвогуле адбываецца і куды ісці.

- Дзіма! - крыкнуў Кастусь, чым звярнуў на сябе ўвагу навакольных, і памахаў рукой. Твар знаёмага засвяціўся шчырай радасцю. Ён памахаў у адказ, паправіў гальштук і рушыў у бок мужчыны.

Зміцер знешне быў шмат у чым падобны на Кастуся. Высокі, паўнаваты мужчына з сапсаваным праз камп’ютар і падручнікі зрокам. Апрануліся яны ў аднолькавыя касцюмы, мелі падобную манеру хады - нахіляліся наперад, быццам мазгі перавешваюць цела, і абодва зусім не ўмелі сябе паводзіць у вялікай колькасці людзей. Але адрозніць іх можна было лёгка: па лысіне Зміцера.

- Я ж табе казаў, Косця, што словамі ўсё не скончыцца, - з захапленнем казаў Зміцер.

- Пачакай. Яшчэ нічога не вядома. Я чуў, што цяпер будзе спроба.

- Ад каго чуў? Для спробы ніхто не стаў бы арэндавать цэлы навуковы комплекс.

- Можа і не чуў, - паціснуў плячыма Кастусь, - але вось пабачыш - нічога не атрымаецца.

- Ты хочаш сказаць, што яны на цэлы свет прадставяць нерабочы метад?

- Я не гэта меў на ўвазе. Не важна. Пойдзем, здаецца, яны пускаюць людзей.

Зала, у якую іх пусцілі, пабівала свядомасць маштабамі. Два велізарныя сектары пасадачных месцаў з чырвонымі крэсламі вабілі ўтульнасцю і цеплынёй формаў. Па шчасліваму збегу абставін, месца ўсіх навукоўцаў знаходзіліся ў сектары ля сцэны, звычайныя абывацелі, якія набылі пропуск, сядзелі бліжэй да ўваходу і назіралі за тым, што адбываецца на сцэне, на вялікім экране. Гасцей рассаджвалі па краінах або блоках краін, з гэтае прычыны таварышы змаглі сесці побач.

- Дык адкуль столькі скепсісу? - Зміцер вырашыў вярнуцца да размовы.

- Ну.., - задумаўся Кастусь.

- Падобна ўсё гэта на нейкае вядзьмарства.

- Вядзьмарства? - засмяяўся таварыш. - У чымсьці ты маеш рацыю. Мне ідэя замарозкі ўжо памерлага чалавека заўсёды здавалася абсурднай. Аднак сённяшні выпадак, як мне вядома, даволі цікавы.

- Хтосьці пагадзіўся замарозіцца, будучы ў росквіце сіл, ведаючы, што рызыкуе не вярнуцца?

- Не, там, здаецца, толькі галава...

- Ага, - хмыкнуў Кастусь.

Ён перавёў позірк на невялікі экран у спінцы пярэдняга крэсла. Камп’ютар не змог прапанаваць што-небудзь цікавае: рэклама, рэклама (бо трэба неяк усё гэта аплачваць), яшчэ трохі рэкламы, праграма мерапрыемства, будучыя канферэнцыі, трохі разумных цытат людзей, якія працуюць у сферы крыёнікі. Так, Кастусь заўсёды лічыў іх ілжэвучонымі, але на дадзены момант, не зважаючы на ўвесь скепсіс, штосьці ўнутры яго жадала атрымаць доказы зваротнага. Увагу яго змог прыцягнуць кароткі відэаролік, створаны работнікамі навуковага комплексу, дзе і размясцілася канферэнцыя. У ім распавядалася пра няўдалыя спробы засялення Марса і будучыя новыя перспектывы. Дыктар вылучыў здагадку, што ўдалы эксперымент па выхаду з крыясну дасць магчымасць пачаць работу па мінімізацыі страт у псіхіцы касманаўтаў праз працяглыя палёты. Гэтая ідэя мужчыне сапраўды спадабалася, і Кастусь нават уявіў сабе, як ён  шпацыраваў бы па прасторах чырвонай планеты. Але праз хвіліну зноў вярнуўся да размовы.

- Ну, я сапраўды пагаджуся, што перспектывы ў гэтай задумы шмат.

- Ты зараз кажаш пра вядзьмарства? - усміхнуўся Зміцер.

- Ну чаго ты адразу пачынаеш? - Кастусь заставаўся сур'ёзным.

- Я вучоны ўсё ж, і не пабаюся змяніць свой светапогляд, калі дадуць сур'ёзныя доказы.

- Не ведаю, - Зміцер пачухаў патыліцу, - няўдалае ўяўленне можа пацягнуць сур'ёзныя наступствы.

- Напрыклад?

- Аж да згортвання ўсіх даследаванняў па гэтай тэме.

- Такога ніколі і ні з кім не адбывалася, - махнуў рукой Кастусь, - можна нават сказаць, што нашы калегі да гэтага часу спрабуюць знайсці філасофскі камень.

- У пэўным сэнсе, мы зможам сёння назіраць яго сінтэз, - задуменна прамовіў Зміцер, а потым дадаў: - Безумоўна, калі пашанцуе.

А ў гэты час дзейства пачалося. Абодва сектары імгненна змоўклі. Святло эфектна згасла, уключылася музыка. Пражэктар выхваціў з цемры нейкага мужчыну.

- Добры вечар, - прамовіў ён. - Кампанія "КрыяБудучыня" вітае вас у гэтым цудоўным месцы!

Людзі адказалі апладысментамі.

- Дзякуй. Сёння мы тут сабраліся па вельмі важным пытанні. Менавіта сёння вырашыцца праблема, якая бударажыць розумы многіх і многіх мысляроў і навукоўцаў на працягу стагоддзяў. Не, тысячагоддзяў! Сёння будзе часткова дадзены адказ на пытанне: "Ці можна перамагчы смерць?"

Гледачы вырашылі, што і цяпер зручны момант для апладысментаў.

- Дзякуй. Да крыёніцы была прыкавана ўвага з самога яе з'яўлення. Я ўпэўнены, што сярод вас ёсць як прыхільнікі, так і праціўнікі. Мы наўмысна імкнуліся зрабіць так, каб госці былі разнастайнымі. Дык вось, - прадстаўнік кампаніі зрабіў тэатральную паўзу і працягнуў: - Чалавек, які стаў дваццаць пяць гадоў таму нашым кліентам, ахвяра жорсткага лёсу. Я хачу вас пазнаёміць з Томасам Келерам, выхадцам з гэтай выдатнай краіны - Швейцарыі. У ёй жа ён і прыпыніў свой жыццёвы шлях. У сорак сем гадоў Томасу паставілі несуцяшальны дыягназ - рак лёгкіх трэцяй ступені. Тры гады ён мужна змагаўся, але чалавек усё ж не зроблены са сталі. У пяцьдзесят гадоў Томас сур'ёзна задумаўся аб эўтаназіі. Аднак жонка змагла пераканаць яго заключыць з намі кантракт. У правільнасці свайго рашэння Томас хутка зможа пераканацца. На жаль, шаноўная Андрэа не змагла далучыцца да мужа. А цяпер прашу вітаць - Томас Келер. Уласнай персонай!

Над сцэнай успыхнулі сафіты. Аўтаматызаваная платформа нетаропка паехала да цэнтра, цягнучы на сабе металічную скрыню. Апошняя памерамі нагадвала сярэднестатыстычную пральную машыну. А ў астатнім гэта была футурыстычная штуковіна: абчэплена правадамі, якія шлі да трох вялікіх балонаў на задняй сценцы, на баку, павернутым да гледачоў, цьмяна зіхацеў манітор і ціха поблесквала клавіятура. Таксама скрыня была ўтыкана чырвонымі лямпачкамі, але яны навявалі думкі, што ў дызайнера дрэнны густ. Робат спыніўся прама ў цэнтры сцэны і выключыўся, а вядучы паклікаў асноўную каманду. З-за кулісаў выйшлі пяць чалавек: двое ў халатах, трое ў сініх камбінезонах. Адзін з людзей у белым нёс тоўсты чамаданчык, а тыя, што ў камбінезонах, кацілі каляску з двума балонамі з зачарнёнымі надпісамі. Другі чалавек у белым падышоў да металічнай скрыні, набраў некалькі лічбаў на клавіятуры, і верхняя частка скрыні з шыпеннем паднялася. Вечка падзялілася на дзве паловы, і кожная павольна спаўзла з супрацьлеглага боку. З нетраў скрынкі ўзняліся і папаўзлі па падлозе белыя густыя клубы крыягенных газаў, а неўзабаве выехалі з аб’екта чатыры стрыжні, якія неслі рашэцістую платформу з меншай скрыняй.

- У гэтай скрынцы, - зноў загаварыў вядучы, - знаходзіцца галава Томаса, бо, на жаль, усё яго цела на момант замаразкі было больш мёртвым, чым жывым. Ды і замарозка ўсяго цела каштуе даражэй, - дадаў мужчына. - А пакуль мае калегі ўсё падрыхтоўваюць, я гатовы выслухаць вашыя пытанні. Каб іх задаць, звярніце ўвагу на левы падлакотнік.

Пакуль кожны, хто сядзеў у зале, палез глядзець на прымацаваны каля ног мікрафон, Кастусь уважліва сачыў за тым, што адбываецца на сцэне. Работнікі кампаніі не спяшаліся паказваць галаву. Яны далучалі да скрыні з галавой шлангі, якія адыходзілі ад прывезеных балонаў, людзі ў халатах запаўнялі шпрыцы і наладжвалі апараты для кантролю жыццядзейнасці - павольна, нетаропка, не звяртаючы ўвагі на залу. Кастуся не раздзірала ад нецярпення. Ён запаў у транс і назіраў за кожным рухам работнікаў кампаніі. Іх павольнасць у рухах стварала арэол таямнічасці, у нейкі момант мужчына зразумеў, што ён мог бы вечна назіраць за падрыхтоўкай і, мабыць, не жадае, каб дайшло да самай размарозкі.

Пытанне так ніхто і не задаў, таму вядучы зноў узяў ініцыятыву на сябе:

- Разумею, што ўсё ў прадчуванні. Якія ўжо тут пытанні?!

На сцэну выкацілі крэсла-каталку з прывараны металічным макетам чалавечага цела. У раскрытыя грудзі змясцілі механізм, які па форме  нагадваў сэрца, а да крэсла далучылі правады ад генератара, размешчанага пад сцэнай. Праз пару хвілін увесь металічны комплекс выдаў ціхі піск, і рабатызаваны голас заявіў аб запуску сістэм жыццезабеспячэння, а пасля аб уваходзе ў рэжым чакання, паколькі: "Галава не была знойдзена".

- Ах, вось і пытанне! - радасна абвясціў вядучы.

- Так, так?

З дынамікаў палілася жаночы голас, аднак Кастусь так і не змог знайсці яго ўладальніка.

- Скажыце, а вы раней размарожвалі людзей?

- Вядома, - без роздумаў адказваў вядучы. - Аднак наш вопыт нельга назваць абсалютна паспяховым. Не, мы змаглі ажывіць мужчыну, аднак яго жыццё само па сабе падыходзіла да канца, таму... Карацей кажучы, сэрца яго не вытрымала.

З гучным шыпеннем маленькая скрыня адкрылася. Яе сценкі павольна, папластова склаліся, агаліўшы мужчынскую галаву. У гэты момант у зале запанавала мёртвая цішыня. Галаву пакрываў матэрыял, які нагадваў тоўсты поліэтыленавы пакет, а ўнутры ён быў запоўнены празрыстай вадкасцю, праз якую час ад час прабягалі групкі бурбалак. Адпаведна, вадкасць дазваляла бачыць галаву. Гледзячы на яе, цяжка было сказаць, што перад смерцю чалавеку стукнула пяцьдзесят гадоў. Твар, пакрыты глыбокімі маршчынамі, уяўляў сабой сапраўдны спакой. Час ад часу вусны варушыліся, і кожны раз заднія сектары, якія назіралі за эксперыментам праз велізарны манітор, гучна вохкалі. Адзін з людзей у белым надзеў таўшчэзныя рукавіцы і перанёс галаву да макета. Затым галава была надзета на тоўстае кальцо, дыяметр якога супадаў з памерамі шыі макета. Работнік кампаніі далучыў галаву да цела. Пачуўся нейкі шчаўчок, і рабатызаваны голас абвясціў, што галава на месцы.

- Вось ён - момант ісціны! - усклікнуў вядучы.

Работнікі ў сініх камбінезонах падскочылі з купалам, звязаным з двума балонамі тоўстымі шлангамі, і начапілі яго на галаву, спрытна зняўшы перад гэтым абалонку. Змесціва апошняй нечакана лёгка знікла, не пакінуўшы нідзе ні кроплі. Літаральна на імгненне галава страшна пашарэла, стварылася ўражанне, што яна павінна рассыпацца, патрымай яе на паветры крыху даўжэй.

- Прэпарат, у якім змяшчаецца галава, і прэпараты, якія ажыўляюць яе, з'яўляюцца ноу-хау, - тлумачыў вядучы. - Вы пыталіся, ці ажыўлялі мы людзей. Павінен адзначыць, што ўсе жывёлы, якія ўдзельнічаюць у эксперыменце, шчасліва жывуць. Цяпер мы хочам прадставіць вам новае жыццё чалавека.

Людзі ў сініх камбінезонах павярнулі кранікі на балонах, і па шлангах пацяклі жыватворныя вадкасці. Купал напаўняўся ружаватым, желепадобным рэчывам, якое імгненна ператваралася ў газ. Гэта працягвалася з хвіліну, пасля чаго ў горле кожнага з прысутных застыў крык ці то жаху, ці то здзіўлення.

Яшчэ нядаўна мёртвая галава расплюшчыла вочы.

У позірку вядучага палала захапленне, але, мяркуючы па ўсім, здзівіўся ён не менш за гледачоў. Томас правёў вачыма справа налева, знізу ўверх, цмокнуў і глыбока ўдыхнуў. Ён адкрыў рот у спробе што-небудзь сказаць, але ў апошні момант перадумаў. "Спалохаўся", - падумаў Кастусь.

- Томас? - парушыў цішыню вядучы. Галавы перавяла позірк на яго, затым сутаргава заварушыла вуснамі, і ўсе пачулі выразнае: "Так".

- Вы ведаеце, што з вамі здарылася?

- Так.

 - Што з вамі здарылася?

- Я памёр, мяне замарозілі, а цяпер...

Голас Томаса зрываўся і нагадваў механічнае ляскаценне, здавалася, што разам са словамі з горла вырываўся густы пар.

- А цяпер?

- Цяпер? Зараз... - сутаргава мармытаў Томас. - Размарожаны?

- Правільна, - усміхнуўся вядучы. - Як вы сябе адчуваеце, Томас?

- Мне... - задумаўся мужчына. - Мне холадна?

- Холадна? - сумеўся вядучы, паглядзеў на металічнае цела і потым глянуў на каманду. Тыя развялі рукамі. - Ну, гэта пройдзе, - "напэўна", - ён хацеў дадаць.

- Мне холадна? - зноў паўтарыў пытанне Томас, а потым упэўнена дадаў: - Холадна.

- Томас?

- Мне цяжка дыхаць, - галава ігнаравала яго пытанне.

- Томас? Вы ў парадку?

- Душна, душна мне. Чаму тут так мала паветра? Хто вы ўсе?

- Калі ласка, спакойна, дазвольце мне растлумачыць...

- Дзе мая жонка?! Сволачы, што вы з ёй зрабілі? Выпусціце мяне! Я хачу сысці! Я хачу дадому!

Вядучы раззявіў рот, не ведаючы, што сказаць. Томас змоўк, страшнавата усміхнуўся, акінуўшы позіркам усіх, да каго дацягнуўся, і прамовіў:

- Я бачыў такія цудоўныя сны. І вы ўсе там былі. Ведаеце, што я бачыў?

- Што? - спытаў вядучы.

- Быццам бы мяне замарозілі, а потым я прачнуўся, але замест цела ў мяне жалеза.

Томас яшчэ раз паглядзеў на вядучага, не здымаючы з твару ўсмешкі, апусціў галаву так моцна, колькі дазваляла ацалелая шыя і нешта неразборлівае закрычаў механічным голасам.

- Чорт! - крыкнуў вядучы. - Выключыце трансляцыю! Вы, - ён звярнуўся да людзей у белых халатах, - тыяпентал натрыю і аксід азоту! Тэрмінова!

***

Канстанцін сядзеў у вельмі нязручным крэсле. Яно было мяккім, але ўсё роўна нечым ціснула ў левую ягадзіцу, праз што мужчына яе ўжо амаль не адчуваў. У прасторным памяшканні сабралася цэлая горба народу: здымачная група і гледачы, якіх ніхто не ўбачыць у фінальнай версіі.

- Добры дзень, з вамі Ігар Еліфанаў, і вы глядзіце тэлеперадачу "Размовы аб усім". І сёння ў мяне ў гасцях урач-фізіёлаг Канстанцін Грузднеў. Добры дзень, Канстанцін.

 - Добры дзень, - адказаў мужчына.

- Думаю, варта нагадаць, што паўгода таму ў Цюрыху здарылася гістарычная падзея! Выхад чалавека з крыёсну. Але пры ўсім значэнні гэтай падзеі яно, на жаль, прайшло няўдала. Вы, Канстанцін, як мне вядома, сталі пасля тых падзей ледзь ці не галоўным змагаром супраць крыёнікі ў нашай краіне.

- Пабывалі б вы там, - адказаў Канстанцін, - далучыліся б да нас.

- Так што там адбылося? Вядома, пра абуджэнне расказана процьма гісторый, але тое, што здарылася потым кожны распавядае са свайго пункту гледжання.

- Не думаю, што я паведамлю з гэтай нагоды што-небудзь новае, - крыху раздражнёна зазначыў Кастусь. - Але я зараз скажу тое, што, можа быць, зрыне ў шок кожнага, хто сочыць за маёй дзейнасцю.

- Цікава! - журналіст крыху нахіліўся наперад.

- Я больш не змагаюся з крыёнікай.

- Гэта значыць, вы хочаце, каб яна развівалася?

- Так, - кіўнуў вучоны.

- І якая прычына?

- Вы калі-небудзь задумваліся, што рабіць з усімі людзьмі, якія працягваюць спаць? Што з імі рабіць? Размарозіць, выкарыстоўваючы цяперашнія тэхналогіі? Не варыянт: Томас Келер звар’яцеў...

- Прабачце, што перапыню, - ублытаўся Ігар. - А што з ім стала?

- Невядома, - паціснуў плячыма Канстанцін. - Хтосьці кажа, што зноў замарозілі, хтосьці, што мёртвы або ў коме.

- Зразумела. Ну і што вы казалі з нагоды крыёнікі?

- Я запытаўся, што рабіць з замарожанымі людзьмі? Зразумейце, любыя дзеянні з імі, акрамя размарозкі і выканання ўсіх абяцанняў, дадзеных ім пры замарозцы, з'яўляюцца антыгуманнымі і здрадніцкімі. Крыёніку трэба развіваць паралельна з медыцынай, каб усе, хто прачнуўся, мелі шанец на выздараўленне. Інакш ніяк. Інакш мы будзем казаць пра абясцэньванне чалавечых жыццяў.